[Adverbios y conjunciones]

 

HomeIntroducciónTexto LatinoTexto EspañolFicha

carlos.cabanillas@edu.juntaextremadura.net

Texto latino

[Nombres y participios][Verbos][Preposiciones][Adverbios y conjunciones]

 

Elipsis de adverbios y conjunciones.

     An o ne. Terencio: Melius, peius, prosit, obsit, nihil uident nisi quod lubet, donde se suple an o ne; Plinio: Studes, an piscaris, an simul omnia?, en lugar de studesne.

     Aut o seu. En uelis nolis, scias nescias se suple aut, seu, siue. Cicerón: Quatuor, ad summum quinque sunt inuenti, qui Milonis causam non probarent.

     Enim o nam o quia. Terencio: Haec quum illi, Micio, dico, tibi dico; tu illum corrumpi sinis, es decir, tu enim; Virgilio: Nec sum adeo informis, nuper me in littore uidi; el mismo: Alba ligustra cadunt, donde se suple quia.

     Et o atque. En hac illac, extra intra, aequi boni, optimus maximus, uti frui, dare legare, se suple et. Véase lo que dice el cardenal Adriano.

     Etiam. En non solum elegans, sed facetus, se suple sed etiam. Véase non.

     Igitur o ergo. Ovidio: Hunc quoque, siderea qui temperat omnia luce, cepit amor solem; solis referamus amores, es decir, solis igitur; Terencio: Hac non successit, alia egrediemur uia.

     Ita. En faciam ut iubes se suple ita o sic. Horacio: Vt tu Fortunam, sic nos te, Celse, feremus; Plauto: ut tu uelis esse me, ita ero.

     Aquí hay que advertir claramente que en una oración no se puede poner ita o sic sin que inmediatamente se sobreentienda ut o uti; y que no puede haber un ut al que no responda un ita o un sic. Virgilio, en Geórgicas 4: Vt binae regum facies ita corpora gentis. En las conocidas expresiones Ita Neptuno uisum est, sic uisum superis, sic fatur, ita fatur, también falta ut; es como si dijéramos: Ita fatur ut diximus, o dicemus. También se suple en las súplicas: Sic tibi sit felix iter; Marcial, libro 7: Sic me fronte legat dominus, Faustine, serena..., ut mea nec iuste.

     Magis o potius. Plauto: Tacita semper bona est mulier quam loquens, es decir, magis bona. En griego muchas veces falta μάλλον, es decir, magis. De ahí la expresión: Bonum est confidere in domino quam in principibus; Terencio: Si quisquam est, qui placere se studeat bonis quam plurimis, es decir, bonis potius quam plurimis, es decir, malis; Tácito, en Anales 4: Agrippa claris maioribus quam uirtutibus; el mismo, en Anales 1: Et pacem quam bellum probabam; Plauto, en Menecmos, escena Nimis: Quin uidua uiuam quam tuos mores perferam. Véase prius.

     Ne. En caue cadas, caue faxis, se suple ne. De ahí que estén equivocados Valla y otros. Cicerón: Nonne caueam ne scelus faciam; Plauto: Tu caue, quadraginta accepisse hinc neges; Terencio: Etiam caues, ne uideat te aliquis. Véase ut.

     Non. Tras non modo, non solum, non tantum, se suple non, siempre que no haya dudas de interpretación; es como si dijeras: Alexander non modo parcus, sed etiam fuit liberalis, es decir, non modo non parcus. Cicerón, en Catilinarias 1: Vt iam ista non modo homines, sed ne pecudes quidem mihi passurae uideantur; en la misma obra: Sed ita ut non modo ciuitas, sed ne uicini quidem proximi sentiant; el mismo, en El orador: Nam si, ut in epularum apparatu, non se parcum solum, sed etiam elegantem uideri uolet; en cartas a Ático 10, 7: Regnum non modo romano homini, sed ne Persae quidem cuiquam tolerabile; el mismo, en El orador 1: Neque solum in scientiam meam, sed ne rerum quidem magnitudinem perspicit; y en Tusculanas 1: Mortuorum non modo uitae commodis, sed ne uita quidem ipsa quisquam caret; Varrón, en Sobre la lengua latina 8: Dicam de uniuersa analogia, cur non modo uideatur esse reprehendenda, sed etiam cur in usu quodammodo sequenda. Mureto, en De varios 10, 7, trata con más extensión este tema. He aquí ahora testimonios de la expresión en su totalidad. Cicerón, en Sobre la vejez: Quia non modo uituperatio nulla, sed etiam summa laus senectutis est; en la misma obra: Nec solum non molesta, sed etiam iucunda; en la misma obra: Sed uidetis ut senectus non modo languida atque iners non sit, uerum etiam operosa et semper agens aliquid et moliens; el mismo, en la defensa de Celio: In quo non modo crimen non haerebat, sed uix diserti adolescentis cohaerebat oratio; el mismo, en la defensa de Deiotaro: Non modo tibi non succenset, uerum omnem tranquillitatem etc.; el mismo, en Filípicas 2: Vt non modo non cohaerentia inter se diceres, sed maxime disiuncta atque contraria. Yo, sin embargo, no afirmo que haya que suplir siempre una negación tras non modo, non solum, y non tantum, ya que pueden tener sentido completo expresiones como Non solum diues est, sed etiam doctus; Cicerón, en la defensa de Plancio: Manlium non solum ignobilem, uerum sine uirtute, sine ingenio. Esto es más cierto que lo que dice Valla, en libro 3, cap. 27.

     Non solum. Quintiliano: Quum Ciceroni dormitare interim Demosthenis oratio, uerum etiam Homerus ipse uideatur, donde se suple non solum; Cicerón: Vrget ille quidem, et Philotimus, et Cincius, sed etiam ipse crebro interuiso.

     Olim. Horacio, en El arte poética: Tibia, non ut nunc orichalco uincta tubaeque aemula, sed etc., es decir, Tibia olim non erat ut nunc.

     Post. Livio: Quadragentesimo anno quam urbs Roma condita erat, es decir, postquam; el mismo: Anno tricesimo altero quam Roma condita erat; idem: Altera die quam a Brundisio soluit; Cicerón a Terencio: Postridie intellexi quam a uobis discessi.

     Prius. Muchas veces falta la partícula prius delante de quam. Terencio, en Eunuco: Omnia experiri quam armis sapientem decet, aunque en este texto se lee ahora omnia prius; Plauto, en Anfitrión: Grauidam ego illam hic reliqui quam abeo; así lee Janio, en Cuestiones; el mismo Plauto, en Trinunmo: Confit cito quam si tu obiicias formicis papauerem. Véase magis.

     Quam. Terencio, en Adelfos: Plus quingentos colaphos infregit mihi, es decir, plus quam; Varrón, en Sobre la agricultura: Non minores oportet inin bimas, ut trimae pariant, es decir, quam bimas; el mismo: Videndum ne sint minores trimae, maiores decem annorum; Terencio, en Eunuco: Accede ad ignem hunc, iam calesces plus satis, es decir, plus quam satis sit, como señala Quintiliano, aunque a Donato le parece que se trata de un pleonasmo; Terencio, en la misma comedia: Plus millies audiui; Plinio, libro 10: Plus uicenaquina oua incubanda subiici uetant; Livio: Capta amplius duo millia hominum, minus duo millia circa muros caesa; Cicerón, en la defensa de Roscio comediante: Amplius sunt sex menses; en el mismo discurso: Amplius triennium est; en el mismo discurso: Triennium amplius in aduersariis iacere pateris; Plauto, en Epídico: Plus iam sum libera in quinquennium.

     Quam ante. También falta quam tras algunos comparativos. Virgilio: Tristior ac lacrymis oculos suffusa; y Faciam te certiorem, es decir, quam antea eras. Y no se debe hacer caso a Quintiliano y a otros que piensan que los comparativos pueden tener el significado de un positivo. Terencio: Liberius uiuendi fuit potestas, es decir, quam antea.

     Quam pro. Los gramáticos enseñan que hay algunas comparaciones oblicuas o impropias, como ditior opinione, tristior solito, cogitatione citius, calceus maior pede. Pero yo me inclino a pensar que en estas expresiones y en otras semejantes falta quam pro. Cicerón, en Filípicas 13: Plus etiam quam pro uirili parte obligatum puto; Livio, libro 10, década 3: Maior quam pro re laetitia; Livio, libro 1, década 3: Pluribus ignibus quam pro numero manentium factis; el mismo, en libro 5, década 3: Maior quam pro numero hominum editur pugna; Q. Curcio, lib. 5: Ventus maiorem quam pro flatu sonum edebat. Expresiones completas serían: Vestis maior quam pro corpore, calceus laxior est quam pro pede, o quam prae pede.

     Quamquam. La partícula adversativa tamen necesita otra correlativa. Cicerón, en la defensa de Archía: Qui sedulitatem mali poetae duxerit aliquo tamen praemio dignam, es decir, quanuis mali; el mismo, en la defensa de Milón: Qui nondum libera ciuitate, tamen populi Romani comitiis liberatus; el mismo, en Cartas a familiares: Tamen a malitia non discedis. Véase lo que dice Valía en libro 2, 4. Véase tamen.

     Quasi. Horacio: Neque uerbum uerbo curabis reddere fidus interpres, es decir, quasi fidus; efectivamente, el oficio del fiel traductor es traducir palabra por palabra; el mismo: Vixisset canis immundus, es decir, quasi, tanquam, ceu, ueluti canis. Véase tanquam.

     Siue. Catulo, en el poema dedicado a una pequeña barca: Laeua siue dextera, en lugar de siue laeua siue dextera. Horacio: Cantamus, uacui siue quid urimur; el mismo: Quo non arbiter Adriae maior tollere seu ponere uult freta; el mismo: Et Stenelus sciens pugnae, siue opus est imperitare equis.

     Sed. Horacio: Qui fit, Moecenas, ut nemo sua sorte contentus uiuat, laudet diuersa sequentes?, en lugar de sed laudet; el mismo: Multis ille quidem flebilis occidit, nulli flebilior quam tibi, Vergili, es decir, sed nulli; el mismo, en El arte poética: Ex noto fictum carmen sequar, ut sibi quiuis speret idem; sudet multum fiustraque ausus idem, en lugar de sed sudet.

     Si. Horacio: Decies centena dedisses huic parco, es decir, si dedisses; Cicerón, en Paradojas: Poscit, dandum; eiicit, abeundum; minatur, extimescendum, es decir, si poscit; Terencio: Negat quis, nego; ait, aio; el mismo, en Formión: Vnum cognoris, omnes noueris; el mismo, en Heautontimorumenos: Rectum est, ego ut faciam; non, ut deterream, es decir, si rectum est, ut ego itidem faciam, si non est, ut te deterream; así conjeturé yo este texto antes que Faerno; Horacio, en Odas 1: Sapias, uina liques, es decir, si sapies.

     Sic. Horacio, en epístolas 18: Vt matrona meretrici dispar erit atque discolor, infido Scurra distabit amicus, es decir, sic infido; el mismo, en Sátiras 1: Diues, ut metiretur nummos, es decir, sic diues, o ita diues, como aparece más adelante: Ita sordidus ut se etc.

     Tamen. Terencio, en Adelfos: Quanquam est scelestus non committet hodie iterum ut uapulet, es decir, non tamen committet.

     Tanquam. Horacio omite con frecuencia elegantemente tanquam o quasi; en Odas 1, 7: Sic tu sapiens finire memento tristitiam; en Epístolas 1, 2: Quae si cum sociis stultus cupidusque bibisset, es decir, tanquam stultus, ya que a Ulises no se le llama stultus; en Odas, 1, 26: At tu nauta uagae ne parce malignus arenae particulam dare, es decir, tanquam malignus: Odas, 4, 13: Ludisque et bibis impudens; Epístolas 1, 15: Quod me Lucanae iuuenem commendet amicae, es decir tanquam iuuenem, ya que en realidad era anciano; epístolas 1, 2: Viuendi qui recte prorogat horam, rusticus spectat dum defluat amnis, es decir, tanquam rusticus. Véase quasi.

     Vel. La partícula uel, de la misma forma que aut, según dijimos, se suple muchas veces; pero uel tiene algo más elegante que merece la pena considerar; cuando se dice uel stultus haec intelligeret, uel Priamo miseranda manus, falta un segundo uel; sería esto: uel Priamo uel aliis hostibus. Yo sé que Donato interpreta este uel como equivalente a etiam; que Budeo, en sus comentarios, lo hace equivalente a nam; Y que el propio Donato, en el comentario a Formión, lo considera como saltem. Yo, sin embargo, que mantengo que una palabra tiene un solo significado, creo que siempre es una partícula disyuntiva, y afirmo que falta otro uel. Esto se deduce claramente de Persio, Sátira 1: Nemo hercule, dice, leget haec uel duo, uel...; Terencio, en Eunuco: Hanc tibi mihi uel ui uel clam uel precario fac tradas; suprímanse de este texto dos uel y quedará uno con el significado que dice Donato de etiam. Cicerón, a su hermano Quinto: Sunt ista quidem uel magna uel potius maxima. Hay que tomar un segundo miembro, como sucede en los ejemplos siguientes: Horacio, en El arte poética: Multa senem circumueniunt incommoda: uel quod quaerit et inuentis miser abstinet ac timet uti, uel quod res omnes timide gelideque ministrat; el mismo, en Odas 3, 24: Vel nos in Capitolium, quo clamor uocat et turba fauentium, uel nos in mare proximum gemmas mittamus; en el mismo libro, oda 29: Cras uel atra nube polum pater occupato uel sole puro. Así pues, la partícula uel no puede aparecer sola; hay que entender otro uel. Véase siue.

     Vero. Quintiliano: Pro patre mori possem, coram patre non possum, donde falta uero o autem; Terencio: Traditus sum mulieri, illa illico ubi me accepit etc.; Cicerón: Haec morum uitia sunt, non senectutis.

     Vsque. Horacio: Ad unguem factus homo, es decir, usque ad unguem; Virgilio: Si non exosus ad unum Troianos; y Ad unum omnes occidit.

     Vt. Terencio, en Heautontimorumenos: Eius annuis causa, opinor, quae erat mortua, es decir, ut opinor; Cicerón, en Tusculanas: Niobe fingitur lapidea propter aeternum, credo, in luctu silentium; Linacro suple aquí erróneamente credo quod propter; no hay tan extraño al latín como dico quod, sequitur quod, intelligo quod. También falta ut en las siguientes expresiones: Volo facias, nolo dicas, uelim desinas, rescribas ad omnia rogamus; y en estas: Sine ueniat, sine faciat; Terencio, Eunuco: Sine ut ueniat.

     Vt delante de ne. Horacio, en Sátiras 2: Ne faciam, inquis, omnino uersus, es decir, ut ne faciam. Erróneamente dice el cardenal Hadriano que ut ne es lo mismo que ne; lo que sucede más bien es que en expresiones como caue ne dicas, moneo ne facias, da operam ne ueniat, falta ut. Cicerón, en Verrinas 3: Impetrant ut ne iurent; en carta a su hermano Quinto, libro 3: Opera datur ut iudicia ne fiant; el mismo, a Bruto, en el libro 13: Vt ne quid meorum tibi esset ignotum animaduerte operam dare; Terencio, en Hécira: Nempe ea causa, ut ne id fiat palam; el mismo, en Andria: Principio ut ne ducas. Así pues, lo mismo significa caue cadas y caue ut ne cadas.

     Vtinam. Catulo: Tecum ludere sicut ipsa possem, es decir, utinam; Virgilio: Troum arma secutus obruerent Rutuli; Ovidio, en Epístolas: Me quoque qua fratrem mactasses improbe claua; Tibulo: Tunc mihi uita foret.


Copyright(c) de la versión electrónica 2004 Carlos Cabanillas. Proyecto GRAMMATICVS.