[Verbos]

 

HomeIntroducciónTexto LatinoTexto EspañolFicha

carlos.cabanillas@edu.juntaextremadura.net

Texto latino

 

Elipsis de verbos.

     Est, esse, fore. El verbo est se sobreentiende tan frecuentemente que es inútil demostrarlo. Por ejemplo. quid graculo cum fidibus, es decir, est. Virgilio: Haud mora, festinant iussi, es decir, haud mora fit o fuit; el mismo: Promisi ultorem, es decir, fore; Terencio: Ne dicas tibi non praedictum, es decir, fuisse; el mismo: Factum uolo, es decir, esse.

     Est o erit. Los gramatiquillos dicen que la partícula vae rige dativo; se equivocan, ya que se sobreentiende est; así cuando se dice malum tibi. Plauto, en Casina: Vae tibi. St.: Imo istud tibi erit. En los Proverbios, cap. 14: Cui uae? cuius patri uae? cui rixae? cui foueae?; y en el capítulo 9 de la Carta primera a los Corintios: Vae mihi est, si non euangelizauero; en Job, capitulo 10: Et si impius fuero uae mihi est; Livio, en libro 10: Aditaque intoleranda romanis uox: Vae uictis esse.

     Un verbo indeterminado. En la aposiopesis de los rétores se suprime, de forma elegante, un verbo indeterminado. Terencio: Egone illam? quae illum? quae me? quae non?, donde Donato reconoce que hay elipsis o aposiopesis. Plauto, en Mostelaria: Quid ego nunc faciam si amicus: Demipho aut Philonides? Virgilio: Quos ego...; sed motos etc.

     Decet o verbo semejante. Lo mismo sucede en las oraciones que marcan un sentimiento del ánimo. Virgilio: Mene incepto desistere uictam? donde se suple aequum est o decet; Horacio, en Epodo 6: Inultus ut tu riseris Cotyttia?; el mismo, en Sátiras 2, 1: Vtne tegam spurco Damae latus, es decir, decet o monesne. Es así como lee Lambino este texto.

     Coepit. Se dice que el infinitivo equivale al pretérito imperfecto en ejemplos como populus ea mirari, en lugar de mirabatur; la verdad es que falta coepit o un verbo similar, como muy bien enseña Quintiliano, en 9, 3, Donato, en el comentario a la escena 2 de Hécira, y Servio, en el comentario a Eneida 10: Ire prior Pallas.

     Esto o fac o da. Dicen que ut equivale a quamuis; falso, ya que falta esto o fac. Ovidio: Protinus ut redeas, facta uidebor anus, que equivale a: Fac ita esse ut statim uenias, iam tamen facta uidebor uetula. Horacio, Sátiras 6, 1: Nanque esto, populus Leuino mallet honorem quam Decio mandare nouo; aquí lo que falta es el ut, como en el texto de Cicerón, en Sobre los límites 2: Esto, fecerit, si ita uis, Torquatus propter suas utilitates; Plauto, en Anfitrión: Nunc tu diuine fac ut huc adsis, Sosia; Quintiliano, libro 12, cap. 1: Da nunc ut crimine manifesto premat dux bonus.

     Oro o precor. Dicen los mismos que ut equivale a utinam. Terencio, en Adelfos: Vt, Syre, te cum tua monstratione magnus perdat Iupiter. Pero se equivocan, ya que falta oro, o precor, o quaeso. Terencio, en Andria: Deos quaeso ut sit superstes; Cicerón, en Catilinarias 2: Deos immortales precari, uenerari atque implorare debitis, ut urbem defendant; Catulo, en La cabellera de Berenice: Iupiter, ut Chalybum omne genus pereat; Horacio, en Sátiras 2: Iupiter, ut pereat positum rubigine ferrum; Livio, libro 1: Iupiter pater, si est fas hunc Numam Pompilium... ut tua signa nobis certa ac clara sint, donde se suple precor u oramus; Plauto, en Gorgojo: Meliorem quam ego sum suppono tibi. CA.: Operam ut det. PA.: Dabit; se suple orat; Terencio, en Formión: Id ut conficerem: confeci: adfero; Tibulo: Dii meliora ferant, nec sint insomnia tanti, es decir, oro ut non sint; Virgilio, en Eneida 6: Ipsa canas oro.

     Audio o narro. Dicen que la partícula O rige tres casos, como O curas hominum, O Pamphile, O uir fortis atque amicus. No puede regir a ninguno. El vocativo no necesita partícula alguna; en los otros dos es una marca de admiración y falta un verbo; es más, si estos acusativos se ponen en una interrogación ¿cómo van a ir regidos por una partícula que es imposible sobreentender? Así, cuando decimos haeccine flagitia, hoccine saeculum. Lo mismo sucede en las respuestas, como en O fortunatam, natam me consule Romam, Te consule fortunatam, Cicero? Imo infelicem et miseram; Terencio, en Heautontimorumenos: Quid ait? CL.: Se miserum esse. CHR.: Miserum?; aquí falta el verbo dico, audio o narro; Terencio, en Formión: Iocularem audaciam, donde dice Donato que falta audio ex te o dicis; puede también sobreentenderse narras; Terencio, en Andria: Bonum ingenium narras adolescentis.

     Imploro u obsecro. Un caso semejante es el de Deum atque hominum fldem, donde los gramáticos suplen O o proh, por el simple hecho de que aparecen muchas veces. Pero en realidad falta imploro; Cicerón: Ille implorare deum atque hominum fidem; Plauto, en Mostelaria: Pro Dii immortales, obsecro uestram fidem; Livio, libro 3: Omnes deum hominumque implorabimus fidem.

     Paro o similar. Horacio: Quo mihi fortunam, si non conceditur uti?, es decir, paraui; el mismo: Vnde mihi lapidem? unde sagittas?, es decir, inueniam o parabo; Cicerón, en Cartas a Ático: Martis uero signum quod mihi pacis auctori, es decir, parasti o emisti; Quintiliano: Quo per fidem diuitias caeco, es decir, censes o putas; Juvenal: Vnde tibi frontem libertatemue parentis?, donde se suple parasti. No faltan ignorantes que señalan que unde y quo rigen acusativo, como si fueran nuevas preposiciones.

     Aspicio o uideo. Los gramáticos dicen que en y ecce rigen acusativo o nominativo como En quatuor aras, ecce hominem u homo; ambas cosas son absurdas, ya que en el caso del acusativo falta uide, y en el del nominativo uenit. Lucano, libro 1: Ecce uidet capiti fibrarum increscere molem; Virgilio, libro 6: Conspicit ecce alios dextra laeuaque per herbam; Plauto, en Mercader: Eccillum uideo; Marcial, en libro 2: Ex me Caesareum prospicis ecce tholum; Terencio, en Eunuco: Sed eccum Parmenonem incedere uideo; el mismo: Atque eccum Philippum optime uideo; el mismo: Atque eccum uideo ipsum egredi; el mismo: Sed eccam Thaidem ipsam uideo; Ovidio, en Metamorfosis 2: Aspice uultus ecce meos; en la misma obra: Tostos en aspice crines; el mismo, a Livia: Quemque premat sine te sternitur ecce torus; el mismo, en Metamorfosis 15: Aspicite en; Plauto, en Menecmos: Treis eccos nummos habes.

     Adest o uenit. En las expresiones En Priamus, ecce homo se suple adest o uenit. Ovidio: Ecce Lycaoniae proles ignara parentis Arcas adest; en la misma obra: Ecce uenit rutilis humeros protecta capillis filia Centauri; el mismo, en Metamorfosis 3: Ecce uiri fautrix superas delapsa per auras Pallas adest; Virgilio, en Eneida 6: Ecce gubernator sese Palinurus agebat; el mismo: Ecce autem Inachus sese referebat ab Argis saeua Iouis coniux; Terencio, en Adelfos: Ecce autem hic adest senex noster; Virgilio, en Eneida 10: Chorus ecce suarum occurrit.

     Narro. Cicerón, en Cartas a Ático 12: Male Hercule de Athamante; en las mismas cartas: Male de Seio, es decir, narras; en el libro 16 de las mismas cartas: Male mehercule narras de Nepotis filio; Terencio: Bene narras, nam illi faueo Virgini.

     Moneo o fac. Incluyen por ignorancia entre los imperativos expresiones como ames, legas, amet, legat, ametis, legatis, ament, legant, amaueris, legeris, amauerit, legerit, amauerint, legerint; ejemplo: Nil mihi rescribas. Se equivocan, porque falta moneo o fac ut. Plauto, en Mercader: Ito hinc ad uillam atque istos rastros uillico praesto ipsi facitote coram ut tradas in manum; uxori facito nuncies etc.; Ovidio: Lac facitote bibat; Terencio, en Hécira: Puer ut saturetur facito; el mismo, en Adelfos: Bono animo fac sis, Sostrata, et istam, quod potes, fac consolere; en la misma comedia: Quaeso facito hoc tecum cogites: Planeo a Cicerón: Fac ualeas meque mutuo diligas; Cicerón a Dolabela, en el libro 9 de las Cartas: Fac ut diligentissime te ipsum mi Dolabella custodias; Plauto, en Cistelaria: Facito ut facias stultitiam sepelibilem.

     Hoc dico o ita dico. Plinio, en el prólogo: Subcessiuis temporibus ista curamus, ne quid uestris putetis cessatum horis, es decir, hoc dico ne quid; Cicerón: Satiari delectatione non possum ut meae senectutis requiem oblectationemque noscatis; Virgilio: Nec sum adeo informis; nuper me in littore uidi; Terencio, en Andria: Quasi tibi non renunciatum sit; Terencio, en Hécira: Quasi non tu multo malis, donde Donato suple Ita dicis.

     Ire. Cicerón a Mario: Cum Libone tuo uel potius nostro in Pompeianum statim cogito; el mismo a Ático: Inde ad Taurum cogitabam, ut cum Mophagone signis collatis, si possem; falta ire y confligerem; el mismo a Ático: Rhodum uolo puerorum causa, idem cum primum Athenas.

     Respondeo. Cicerón a Ático: Quod epistolam meam ad Brutum poscis, non habeo eius exemplum; Quintiliano: Sed si confessionem culpae meae exigitis, ego fui pater durus et patrimonii tenax custos, es decir, respondeo o confiteor.

     Rogo. Terencio: Quid is fecit? Quid ille fecerit?, es decir, rogas; el mismo, en Eunuco: Non uides? uideam obsecro? Quem?; el mismo: Quid ergo narras? Quid ego narrem?

     Timeo, o caue o uide. Virgilio a Galo: Ah te ne frigora laedant, ah tibi ne teneras glacies secet aspera plantas, es decir, timeo o caue; Terencio, en Adelfos: Ne nimium modo bonae tuae istae nos rationes Micio et tuus iste animus aequus subuortat, en cuyo comentario dice Donato: "Hay que leer subuortat y suplir timeo o algún verbo semejante". Persio, en Sátiras 1: Quare ne mihi Polydamas et Troades Labeonem praetulerint, es decir, timeo; Horacio, en Odas 1: Terruit gentes, graue ne rediret saeculum Pyrrhae, es decir: Ita terruit gentes ut timerent ne rediret; Ovidio, en Metamorfosis 1: Me miseram, ne prona cadas, indignaue laedi crura notent sentes, es decir, timeo o caue o uide; Terencio, en Heautontimorumenos: At ut satis contemplata sis, mea nutrix, es decir, uide; el mismo: Verum illa ne quid titubet, es decir, uide o cauendum erit; el mismo, en Formión: Vereor ne istaec fortitudo in neruum erumpat.

     Amet o adiuuet. En Mehercule, Mecastor, Medius fidius, se suple amet o adiuuet; es como si dijeras: Me Dei filius adiuuet, Me Hercules amet; que Me Hercule equivale a Me Hercules lo atestigua Cicerón en el Orador. Festo a propósito de Mecastor dice: "Me Castor y me Hercules eran fórmulas de juramento equivalentes a: Ita me Castor, ita me Hercules, sobreentendiéndose ut iuuet". Véase lo que dice el mismo Festo a propósito de Medius fidius y de ita. Véase también lo que dice Pedro Crinito, en capítulo 6 del libro 21.

     Facio o dico. Plinio, en Cartas: Studes? an piscaris? an uenaris? an simul omnia?, es decir, facis. Quintiliano: Nihil aliud quam renuet; Marcial: Nil aliud bulbis quam satur esse potes. Lo mismo sucede en las expresiones bene Ennius, prudenter Scipio, donde se suple dixit o fecit. Igualmente, en Dii melius, dii meliora. Tibulo: Dii meliora ferant, nec sint insomnia uera; Terencio: Bona uerba quaeso, es decir, dic.

     Los verbos que se suplen en otros casos son fáciles de sobreentender; así en quid multis, quid multa, scit fidibus, donde se suple canere, scit latine, donde se sulple loqui, de his hactenus, haec hactenus.


Copyright(c) de la versión electrónica 2004 Carlos Cabanillas. Proyecto GRAMMATICVS.