[XI]

 

HomeIntroducciónTexto LatinoTexto EspañolFicha

carlos.cabanillas@edu.juntaextremadura.net

[I][II][III][IV][V][VI][VII][VIII][IX][X][XI][XII][XIII][XIV]

Texto latino

CAPÍTULO XI

 

Sobre las formas amaturum esse, amatum

ire, amatum iri y amaturum solamente.

     No traté en el capítulo de la conjugación estas formas: amaturum esse o fuisse, amandum esse o fuisse, y amatum ire o iri; y no lo hice porque son problema de sintaxis y no de morfología; hubiera sido inútil y desfasado hablar de sintaxis en el tema de la conjugación de los verbos; de la misma forma que se dice homo doctus est, mulier pudica est, así también se dirá homo est amaturus o amatus o amandus, mulier est amatura, amata, amanda. La situación es esta: hay dos participios que unidos al verbo sustantivo llenan todos los significados activos de cualquier verbo, y dos participios pasivos que llenan todo su significado pasivo; son estos: Amans sum, amans eram, amans fui etc., y, en infinitivo, amantem o amantes esse, fore o fuisse; e igualmente: amaturus, amatura, amaturum sum, eram, fui, ero, y amaturi, amaturae, amatura sumus, eramus, erimus; y en infinitivo: Amaturum, amatura, amaturum, o bien amaturos, amaturas, amatura esse, fore o fuisse. En pasiva: Amatus, amata, amatum sum, fui, ero; en infinitivo amatum, -am, -um, o bien amatos, -as, -a esse, fore, o fuisse; e igualmente, amandus, -a, -um sum, ero, fui, y en infinitivo, amandum, -am, -um, o bien amandos, -as, -a esse, fore, o fuisse. Voy a decir aún más: Amatus, -a, -um sum o fui no son un pasado en pasiva, de la misma forma que no lo son amandus, -a, -um sum o fui. Y es que los verbos en -or no tienen pasado. Amatus sum hace más bien las veces de presente, amatus fui las de pluscuamperfecto etc. Sin embargo, utilizamos indistintamente amatus sum o fui con el valor de pasado, pero ello se debe más a la forma del verbo sustantivo que al hecho de que tengan auténtico valor de pasado. Así pues, amatus sum tiene dos unidades gramaticales, y no una sola.

     Lo mismo casi hay que decir de amatum ire y amatum iri, formas sobre las cuales se inventa no sé qué bagatela Valla, en el capítulo 28 del libro 1. He aquí la doctrina al respecto en pocas palabras. El verbo eo, como es sabido, significa movimiento, como ocurre en eo piscatum; a veces, sin embargo, se une a los supinos de forma tal que parece una sola forma y no se ve ningún significado de movimiento, como ocurre en Credo carmina lectum iri, es decir, legi; y en Cur te is perditum, es decir, perdis; Plauto, en Soldado: Credo te facile impetratum ire, es decir impetrare. Por otro lado, lectum ire o iri no son tiempos de futuro ni de presente, como piensan algunos, sino que unas veces significan presente, otras pasado, y la mayoría futuro; en credidi uos laesum iri, es decir laedi, es un pasado; en spero carmina lectum iri, es decir legi, es un futuro. Demostremos con testimonios la doctrina que acabo de exponer; Terencio, en Heautontimoroumenos: Tu tibi in meam uitam laudem is quaesitum scelus?, es decir, quaeris; en Andria: Cur te is perditum?, es decir, perdis; Salustio, en Catilina: Et dum paucis scelestis parcunt, bonos omnes perditum eant; el mismo, en Jugurta: Ne ignoscendo malis bonos perditum eatis; el mismo, sobre el ordenamiento del estado: Dignitate alios, alios ciuitate euersum irent; Plauto, en Aulularia: Vt me meos que perditum ires liberos, es decir, perderes; el mismo, en Casina: Argentum si quis dederit ultro ibit nuptum, es decir, nubet; el mismo, en Cistelaria: Eunt depressum, quia nos libertinae sumus, es decir, deprimunt; el mismo, en Bachides: Et me ires consultum male, es decir, male consuleres; Plinio, en el Panegírico: Ereptum alienas pecunias eunt; Tácito, en el libro 15: Contumelias ultum ibat. Ejemplos en infinitivo; Quintiliano, libro 11, cap. 1: Vltum ire scelera, es decir, ulcisci; Plauto, en Cistelaria: Qui mihi magis potueritis ire honorem habitum nesciunt; el mismo, en Bachides: Desistas tantopere ire oppugnatum; el mismo, en Soldado: Mihi amanti ire opitulatum; Salustio, en Jugurta: Quippe qui Romae omnia uenum ire in animo haeserat; en la misma obra: Cum maxima cura ultum ire iniurias festinat, es decir, ulcisci; Marcial, en libro 3: Gaudes ducentas nuptum ire post mortes, es decir, nubere. En pasiva: Cicerón, en Adivinación, 1: Remigem quendam uaticinatum madefactum in minus triginta diebus Graeciam sanguine, es decir, madefieri; Terencio, en Hécira: Quum interea rumor uenit datum in gladiatores; Plauto, en Rudens: Mihi isthaec uidetur praeda praedatum iri; Cicerón, en Sobre la invención, 2: Si illud concedatur, id non concessum iri oportet; Plinio, en Epístolas, 2: Quae absolutiora mihi uidebantui; non fuit alienum iudicio tuo traditum iri; Lactancio, en libro 1: Et Erythraeam se nominatum iri praelocuta est. Así pues, en activa, gaudes nuptum ire es presente, gaudebis nuptum ire es futuro, y gauisa fuit nuptum ire, pasado; en pasiva, dictum iri oportuit es un pasado, dictum iri oportet es un presente, y dictum iri oportebit un futuro. De todo lo anterior se deduce que esta es la perífrasis en la que el verbo eo no significa, como ya dije, propiamente movimiento, sino que forma, por así decir, unidad con el supino; lo mismo ocurre en griego en frases como διὰ φροντίδος ἔχει por φροντίζει, honorat, "honra"; παίζεις ἔχων por παίζεις, ludis, 'juegas"; εἰμί ὤν por sum, "soy", y muchas otras construcciones de este tipo. También en latín: facere uerba por loqui, fac nos missos por mitte, y similares. Expliquemos ahora un texto de Cicerón, del libro 5 de la cartas; Metelo escribe a Cicerón estas palabras: Existimaram pro mutuo inter nos animo et pro reconciliata gratia neque me absentem ludibrio laesum iri nec Metellum fratrem ob dictum capite ac fortunis per te oppugnatum iri; a estas palabras responde Cicerón: Scribis ad me te existimasse pro mutuo inter nos animo et pro reconciliata gratia nunquam te a me ludibrio laesum iri; y más adelante: Quod scribis non oportuisse Metellum fratrem tuum ob dictum a me oppugnari etc. Véase cómo oppugnatum iri y oppugnari no se diferencian en absoluto, ya que a laesum iri y oppugnatum iri responde Cicerón por medio de laesum iri y oppugnari.

     Gelio, en el cap. 8 del libro 1, nos enseña que antiguamente era usual la forma amaturum, en infinitivo, sin número, sin género y sin persona, de manera que se le debería llamar verbo puro y no participio, como ocurre en credo ego inimicos meos hoc dicturum.

[I][II][III][IV][V][VI][VII][VIII][IX][X][XI][XII][XIII][XIV]


Copyright(c) de la versión electrónica 2004 Carlos Cabanillas. Proyecto GRAMMATICVS.