carlos.cabanillas@edu.juntaextremadura.net

CAPVT VII

Sextus casus in uniuersum a praepositione pendet.

Ablatiuus absolutus reiicitur. Se consule orabat Cicero

Latinum. Sextus casus tertiae in e uel i.

     Sextus casus proprium nomen non habet; neque enim semper significat ablationem, ut inde ablatiuus dicatur. Priscianus comparatiuum casum nominat, quia in sola comparatione, ut ipse putat, a praepositione non regitur, sed ex comparatiui natura. Nos sextum casum appellemus, aut casum praepositionis, quia semper a praepositione regitur, ut sigillatim exponemus.

     In comparatione, ut doctior omnibus, deest prae. Vide ellipsim.

     In illis formis, Ditior opinione, Calceus maior pede, potius uidetur deesse pro quam prae, nam solet addi saepe pro, aut quam pro, ut sit syntaxis: Maior est calceus pro pede, uel quam pro pede. Liuius, lib. 25: Maior quam pro numero hominum editur pugna. Ellipsis praepositionum.

     De instrumenti, pretii, modi et uerborum copiae et inopiae praepositionibus, uide ellipsim.

     In ablatiuo quem falso absolutum uocant, ualde sunt allucinati grammatici; sed illis danda uenia est; hoc enim altioris est considerationis quam quo possit ingenium grammaticorum ascendere. Ellipsis praepositionum.

     Praecipiunt grammatici in hoc ablatiuo quem uocant absolutum cauendum esse ne duae illae orationes sint eiusdem suppositi; negant enim dici latine Se consule orabat Cicero. Sed ratio stat contra. Nam si subintelligitur semper praepositio, cur non dicam Sub me praeceptore discam, ut dicitur Paulo praeceptore discam? Ouidius de Narcisso: Lacrymas quoque saepe notaui me lacrymante tuas; et lib. 2 Amorum: Me duce adhuc uoti finem, me milite ueni; idem, 2 Fast.: Hic castas duce se iubet esse maritas; Lucanus, lib. 5: et laetos fecit se consule fastos; idem, lib. 6: Seque arma tenente, ac nondum strato Magnum uicisse negauit; Claudianus: Illicitas consul poenas se consule soluet; Plautus, Bacchidib.: Nec equidem illam me uiuo corrumpi sinam; idem, Aulularia: In meis aedibus me absente neminem uolo intromitti; idem, Milite: Si ego me insciente paterer uicino meo eam fieri iniuriam; ibidem: Te uidente uides; idem, Mostell.: Priusquam te me uiuo unquam sinam aut agere aut mendicare; Terentius, Heaut: Qui se uidente amicam patiatur suam; Sedigitus, in censura comicorum: Eum me iudice errorem dissoluam tibi; Quintilianus, lib. 8: Hibericas herbas se solo ne quidquam intelligente dicebat; idem, Declamatione 4: Te uolente misisti; Curtius, lib. 4: Quibus occultatis Sidona deuecti sunt; Suetonius, Tiberio 31; Iterum censente ut Trebianis legatam pecuniam transferre concederetur, obtinere non potuit; Plinius, lib. 10, cap. 9: Absumique etiam se inspectante patitur; idem, lib. 8: Prodente se auctor est M. Varro; idem, lib. 7 cap. 2: Horum supra centum uiginti millia fuisse se prodente Ctesias scribit; Cicero, in Bruto: Se audiente locuples auctor scribit Thucidides; idem, 3 Phil.: Nobis uigilantibus et multum in posterum prouidentibus, populo Romano consentiente, erimus profecto liberi breui tempore; idem, lib. 16 Fam.: Non potes effugere huius culpae poenam, te patrono; ibidem, lib. 1: Tenebam memoria nobis consulibus caet.; ibidem: Denique memineram nobis priuatis caet.; idem, in Pisonem: quae ornamenta etiam in Sexto Clodio te consule esse uoluisti; Seneca de uita beata: Populo spectante fieri credam quidquid me conscio faciam; idem, 3 epist.: Acerbum uri, quanto acerbius si id te faciente patiaris. Laurentius Valla, lib. 3 cap. 64, illud Horatii in Arte tanquam noue dictum admiratur: Laudator temporis acti se puero; tu sic disiunge et separa: acti se puero, non laudator se puero.

     Ablatiuus tertiae declinationis in e uel in i antiquitus desinebat, de quo sic Consentius Romanus: Sed consuetudo et autoritas uariat et intra hoc pugnat, ut plerique in hac parte dubium dixerint ablatiuum; haec ille. Nos id probemus, primum exemplis substantiuorum adductis, deinde adiectiuorum; Varro, lib. 1 cap.3 Rustic.: Fenestras habere oportet ex ea parti, unde commodissime perflari possit; et lib. 3 cap.3: In secunda parti; et infra: in tertia parti; Plautus, Men.: Satur nunc loquitur de me et de parti mea; Lucretius, lib. 6: Ille ex aestifera parti uenit amnis ab Austro; et lib. 4: Et libella aliqua si ex parti claudicat hilum; Cato, cap. 37: Ex segeti uellito ebulum; Persius: Nonne pudet capiti non posse pericula cano pellere; idem: Vos, o patricius sanguis, quos uiuere fas est occipiti caeco; idem, sat. 2: Et acri bile tumet; Virgilius, in Sileno: Serta procul tantum capiti delapsa iacebant; idem 9 Aen.: Discussaeque iubae capiti; et lib. 7: Cum dentibus albis indutus capiti; idem, Eclog.1: Et ingratae premeretur caseus urbi non unquam etc.; sic enim dispungendus locus; Cicero, 4 de re pub., citante Nonio: Orbi terrarum comprehensos; Varro: Clauditur Oceano, libyco mare, flumine Nilo; elegans iocus est Plauti in Milite, de mare, scena Si alium: Nam si abstinuissem a mare tanquam hoc uterer; Ausonius, de occasione: Heus, tu occipiti caluo es; et liber Singularium 28, lege ultima De haeredibus instituendis: Licet modus institutioni contineretur; et in lege finali Singularium De haeredibus instituendis: Contenta esse doti; et lege 1, parag. Praeuaricatorem, Singularium ad Turpillianum: muneri defungi. Saepe in Digestis legimus hos ablatiuos: petitioni, ferruminationi, affinitati, permissioni, conditioni; et lege 27 Digesti, De euictionibus, noxale pro noxali; Tacitus: Fusti caput ejus afflixit; Apuleius, lib. 4: Paratas non fusti tantum, sed machaera percussus occumbere; 5 Lucretius, lib. 2: Nam saepe in colli tondentes pabula laeta; idem, lib. 5: Terrarum qui in orbi etc.; Gellius, lib. 1 cap.3: Hac fini ames; ibidem: qua fini; et lib. 7 cap. 3: Ea fini; Cato, cap. 113: Ansarum infirmarum fini. Iam de nominibus neutris in e, al, ar, haec sunt Prisciani uerba: Vetustissimi solebant huiuscemodi nominum ablatiuum etiam in e proferre. Haec ille et citat antiquos. Ego addo: Ouidius, in Ibim: Et summam Libyco de mare carpat aquam; et 5 Trist., eleg. 2: Exiguum pleno de mare demat aquae; Lucretius, lib. 1: E mare primum homines; Catullus: Cum ueniret a mare nouissimo.

     Quid dicam de nominibus adiectiuis? Ouidius, in epist.: Hument incultae fonte perenne genae; et Fast. 3: Amne perenne latens Anna perenna uocor; et 6 Fast.: Extaque de porca cruda bimestre tenet; idem, in epist. Paridis: Fore ut a caeleste sagita figar; idem, 15 epist.: Specie caeleste resumpta; Lucanus, lib. 7: Erepto natale feret; Horatius: Coerite cera digni; idem, 1 Carm.: Cum Tyburte uia; idem, 2 Carm.: Nec purpura, uenale nec auro; Varro, 2 Rust., cap. 3: Collo breue, gurgulione longiore; Suetonius, Vesp.: Conuiuabat assidue, ac saepius recta ac dapsile, ut macellarios adiuuaret. Praeterea vigil et pugil, confessione omnium, faciunt in e uel i; at sunt adiectiua. Et si imber facit e uel i, cur composita non facient similiter, quae omnia sunt adiectiua, ut September, October etc.. Nomina quoque in as, gentilia olim, teste Charisio et Prisciano, erant in atis et ate, ut Arpinatis et Arpinate; sed in e et i mittunt ablatiuum, quanuis sint qui negent per e; quos refellit Cicero, pro Cluent.: Fratres gemini fuerunt ex municipio Aletrinate; idem, 5 Tusc.: Nisi ab homine Arpinate didicisset; Liuius, lib. 5: In Capenate agro; idem, lib. 10: Ex agro Sentinate; Valerius Maximus, lib. 6: Ex illo Mario tam humili Arpinate; Martialis: Metamque lactis Sarsinate de silua; sunt et alia apud Plinium et caeteros. Sosipater Charisius ex Caesare, Plinio et Varrone: Si de persona loquamur in e fiet ablatiuus; si uero de re alia in i, ut ab homine breve et ab itinere breui; quare ab aedile semper dicendum, quia semper de homine dicitur. Haec ille. Priscianus etiam ex eodem Charisio asserit: Si nomen sit proprium ex adiectiuo nunquam per i efferri ut a Iuuenale, a Martiale, a Prudente, a Clemente. Si de negotio loquaris, per i tantum, ut in re clementi. Ego uera illos praecipisse puto, sed melius est ut iam dicamus usu esse factum, ut promiscue adiectiua omnia mitant in e uel i ablatiuum. Ex tam multis colligitur errasse grammaticos dum praecipiunt nomina oppidorum ubi aliquid fit, si sint tertiae declinationis, poni in datiuo, ut Natus Carthagini, Sycioni habitat, et ruri uitam agit; ego assero melius dici Rure uiuit, Carthagine natus; sed si illa reperiantur datiuos non esse, sed ablatiuos; Plautus, Most.: Veniunt ruri rustici; Terentius, Phor.: Opus ruri faciundum; Iustinus, lib. 1: Ruri iter ingressus; a pluri nunc dicimus; Charisius magis probat a plure, his uerbis: Ab hoc uetere, maiore, plure, non ueteri, maiori, pluri. Quid quod ipse Valla hoc etiam aliqua ex parte uidit, lib. 4, cap. 80: Reperiuntur, inquit, luci pro luce, et uesperi pro uespere, et ruri pro rure. Haec ille. Plautus, Cist.: Postea autem cum primo luci; sed dicimus tempori uenito; et Cato dixit: Satisne tempori opera sient confecta, et si tempori facias. Charisius a rure uel rure probat.

Copyright(c) de la versión electrónica 2004 Carlos Cabanillas. Proyecto GRAMMATICVS.