TEXTOS DE DE AMICITIA
PRESENTACIÓN.
De amicitia, también conocido por Laelius, es un diálogo de Cicerón, escrito en el 44 a. C. y dirigido a Ático. El diálogo tiene lugar supuestamente en el 129 a. C., poco antes de la muerte de Escipión Emiliano. El interlocutor es Lelio, amigo íntimo de Escipión, y sus dos yernos, C. Fannio y el augur Quinto Mucio Escévola. En el diálogo, Lelio discute la naturaleza de la amistad y los principios que deben gobernarla. Concluye que la amistad se funda en la virtud, que además la hace duradera. Es uno de los diálogos más admirados de Cicerón por la dignidad, calma y melodiosa calidad de su prosa.
1. Cicerón presenta su relación con Quinto Mucio Escévola,
Pon el ratón sobre cada palabra para un somero análisis morfosintáctico.
uno de los interlocutores de Lelio en el diálogo.
Q. Mucius augur[i]
multa narrare de C. Lelio, socero suo, memoriter et iucunde solebat, nec
dubitare illum in omni sermone appellare sapientem. Ego autem a patre ita eram deductus ad
Scaevolam, sumpta virili toga[ii], ut, quoad possem et liceret, a senis latere
nunquam discederem. Itaque multa ab eo prudenter
disputata, multa etiam breviter et commode dicta memoriae mandabam, fierique
studebam eius prudentia doctior. Quo mortuo, me ad pontificem Scaevolam[iii] contuli, quem unum
nostrae civitatis et ingenio et iustitia praestantissimum audeo dicere. Sed de
hoc alias: nunc redeo ad augurem.
Cicerón, De
amicitia I, 1.
[i] Quinto Mucio Escévola (170-87 a. C.) fue cónsul en el 117 a. C. Se casó con Lelia, hija de Lelio. Fue un jurista distinguido, y enseñó, entre otros oradores, a Cicerón y a Licinio Craso.
[ii] Los jóvenes romanos tomaban la toga viril a los diecisiete años.
[iii] El pontífice Quinto Mucio Escévola (140-82 a. C.) fue cónsul en el 95 a. C. Cicerón recibió de él instrucción en derecho tras la muerte del augur homónimo.
2. Presentación de los personajes y de las circunstancias del diálogo.
Itaque tum Scaevola, cum
in eam ipsam mentionem incidisset, exposuit nobis sermonem Laelii de amicitia,
habitum ab illo secum et cum altero genero, C. Fannio, Marci filio, paucis
diebus post mortem Africani. Eius disputationis sententias memoriae mandavi,
quas hoc libro exposui arbitratu meo; quasi enim ipsos induxi loquentes, ne
«inquam» et «inquit» saepius interponeretur, atque ut tanquam a praesentibus
coram haberi sermo videretur.
Cicerón, De
amicitia I, 3.
3. Quién y por qué es el personaje central del diálogo.
Sed, ut tum ad senem senex de senectute, sic hoc libro ad amicum amicissimus de amicitia scripsi. Tum est Cato locutus[1], quo erat nemo fere senior temporibus illis, nemo prudentior; nunc Laelius, et sapiens (sic enim est habitus), et amicitiae gloria excellens, de amicitia loquitur.
Tu velim animum a
me parumper avertas, Laelium loqui ipsum putes. C. Fannius et Q. Mucius ad
socerum veniunt post mortem Africani; ab his sermo oritur; respondet Laelius,
cuius tota disputatio est de amicitia; quam legens tu te ipsum cognosces.
Cicerón, De
amicitia I, 5.
[1] Alusión a otro diálogo de Cicerón, el Cato Maior o De senectute, en el que el interlocutor principal es Catón el Censor, que llegó a vivir ochenta y cinco años.
4. El recuerdo de la amistad es fuente de placer.
Sed tamen recordatione nostrae amicitiae sic fruor, ut beate vixisse videar quia cum Scipione vixerim: quocum mihi coniuncta cura de re publica et de privata fuit; quocum et domus et militia communis, et, id in quo est omnis vis amicitiae, voluntatum, studiorum, sententiarum summa consensio. Itaque non tam ista me sapientiae, quam modo Fannius commemoravit, fama delectat, falsa praesertim, quam quod amicitiae nostrae memoriam spero sempiternam fore.
Cicerón, De
amicitia IV, 15.
5. La amistad es el don más precioso para los hombres.
Est autem amicitia nihil
aliud, nisi omnium divinarum humanarumque rerum cum benevolentia et caritate
summa consensio; qua quidem haud scio an, excepta sapientia, quidquam melius
homini sit a diis immortalibus datum. Divitias alii praeponunt, bonam alii
valetudinem, alii potentiam, alii honores, multi etiam voluptates. Beluarum hoc
quidem extremum est; illa autem superiora caduca et incerta, posita non tam in
consiliis nostris, quam in fortunae temeritate. Qui autem in virtute summum
bonum ponunt, praeclare illi quidem; sed haec ipsa virtus amicitiam et gignit et
continet; nec sine virtute amicitia esse ullo pacto potest.
Cicerón, De
amicitia VI, 20.
6. La amistad nunca es molesta ni importuna, siempre aprovecha.
Tales igitur inter viros
amicitia tantas opportunitates habet, quantas vix queo dicere (...). Amicitia
res plurimas continet. Quoquo te verteris, praesto est; nullo loco excluditur;
numquam intempestiva, numquam molesta est: itaque, non aqua, non igni, ut aiunt,
pluribus locis utimur quam amicitia. Neque ego nunc de vulgari aut de mediocri,
quae tamen ipsa et delectat et prodest, sed de vera et perfecta loquor, qualis
eorum qui pauci nominantur fuit. Nam et secundas res splendidiores facit
amicitia, et adversas, partiens communicansque, leviores.
Cicerón, De
amicitia VI, 21-22.
7. La mayor ventaja de la amistad es la esperanza que proporciona.
Cumque plurimas et
maximas commoditates amicitia contineat, tum illa nimirum praestat omnibus, quod
bonam spem praelucet in posterum nec debilitari animos aut cadere patitur.
Verum enim amicum qui
intuetur, tanquam exemplar aliquod intuetur sui. Quocirca et absentes adsunt, et
egentes abundant, et imbecilli valent, et, quod difficilius dictu est, mortui
vivunt: tantus eos honos, memoria, desiderium prosequitur amicorum.
Cicerón, De
amicitia VII, 23.
8. El amor, y no el interés, condición indispensable para la amistad.
Amor enim, ex quo
amicitia nominata, princeps est ad benevolentiam coniungendam. Nam utilitates
quidem etiam ab iis percipiuntur qui simulatione amicitiae coluntur et
observantur temporis causa; in amicitia autem nihil fictum, nihil simulatum, et,
quidquid est, id et verum et voluntarium.
Nihil est enim amabilius virtute; nihil quod magis alliciat ad
diligendum: quippe cum, propter virtutem et probitatem, etiam eos quos nunquam
vidimus quodam modo diligamus. Quis est enim qui C. Fabricii, M’. Curii non cum
caritate aliqua et benevolentia memoriam usurpet, quos nunquam viderit? Quis
autem est qui Tarquinium Superbum, qui Sp. Cassium, Sp. Maelium non
oderit?
Cicerón, De
amicitia VIII, 26-28.
9. Una ley para la amistad: no pedir ni acceder a cosas ilícitas.
Haec igitur lex in amicitia sanciatur, ut neque rogemus res turpes, nec faciamus rogati. Turpis enim excusatio est et minime accipienda, cum in ceteris peccatis, tum si quis contra rem publicam se amici causa fecisse fateatur. Etenim, eo loco, Fanni et Scaevola, locati sumus, ut nos longe prospicere oporteat futuros casus rei publicae.
Cicerón, De
amicitia XII, 40.
10. ¿Se deben sustituir las amistades viejas por las nuevas?
Exsistit autem hoc loco quaedam quaestio subdifficilis: num quando
amici novi, digni amicitia, veteribus sint anteponendi, ut equis vetulis teneros
anteponere solemus. Indigna homine dubitatio! Non enim amicitiarum debent esse,
sicut aliarum rerum, satietates: veterrima quaeque, ut ea vina quae
vetustatem ferunt, esse debet suavissima; verumque illud est quod dicitur:
multos modios salis simul edendos esse ut amicitiae munus expletum sit.
Novitates autem, si spem afferunt ut tanquam in
herbis non fallacibus fructus appareat, non sunt illae quidem repudiandae;
vetustas tamen loco suo conservanda: maxima enim vis vetustatis et
consuetudinis.
Cicerón, De
amicitia XIX, 67-68.
11. El poder igualatorio de la amistad.
Sed maximum est in amicitia superiorem parem esse inferiori. Saepe enim excellentiae quaedam sunt, qualis erat Scipionis in nostro, ut ita dicam, grege. Nunquam se ille Philo, nunquam Rupilio, nunquam Mummio anteposuit, nunquam inferioris ordinis amicis; Q. vero Maximum fratrem, egregium virum omnino, sibi nequaquam parem, quod is anteibat aetate, tanquam superiorem colebat, suosque omnes per se esse ampliores volebat.
Quod faciendum
imitandumque est omnibus, ut, si quam praestantiam virtutis, ingenii, fortunae
consecuti sunt, impertiant ea suis communicentque cum proximis, ut, si
parentibus nati sint humilibus, si propinquos habeant imbecilliores vel animi
vel fortuna, eorum augeant opes eisque honori sint et dignitati.
Cicerón, De
amicitia XIX, 69-70.
[i] Observa en el diccionario el uso de quisque con un superlativo.
12. Igualdad en la amistad, sin reproches ni chantajes.
Ut igitur ii qui sunt in amicitiae
coniunctionisque necessitudine superiores exaequare se cum inferioribus debent,
sic inferiores non dolere se a suis aut ingenio aut fortuna aut dignitate
superari. Quorum plerique aut queruntur semper aliquid, aut etiam exprobant,
eoque magis, si habere se putant quod officiose et amice et cum labore aliquo
suo factum queant dicere. Odiosum sane genus hominum officia
exprobantium; quae meminisse debet is in quem collata sunt, non commemorare qui
contulit.
Cicerón, De
amicitia XX, 71.
13. La afinidad de caracteres y aficiones es la base de una sólida amistad.
Omnino amicitiae corroboratis iam confirmatisque et ingeniis et aetatibus iudicandae sunt (...). Aliter amicitiae stabiles permanere non possunt. Dispares enim mores disparia studia sequuntur, quorum dissimilitudo dissociat amicitias; nec ob aliam causam ullam boni improbis, improbi bonis amici esse non possunt, nisi quod tanta est inter eos quanta maxima potest esse morum studiorumque distantia.
Cicerón, De
amicitia XX, 74.
14. Sobre la amistad todos piensan lo mismo.
Una est amicitia in rebus humanis, de cuius utilitate omnes uno ore consentiunt, quamquam a multis virtus ipsa contemnitur et venditatio quaedam atque ostentatio esse dicitur; multi divitias despiciunt, quos, parvo contentos, tenuis victus cultusque delectat (...). Itemque cetera quae quibusdam admirabilia videntur, permulti sunt qui pro nihilo putent; de amicitia omnes ad unum idem sentiunt, et ii qui ad rem publicam se contulerunt, et ii qui rerum cognitione doctrinaque delectantur, et ii qui suum negotium gerunt otiosi, postremo ii qui se totos tradiderunt voluptatibus: sine amicitia vitam esse nullam, si modo velint aliqua ex parte liberaliter vivere.
Cicerón, De
amicitia XXIII, 87.
Copyright(c) 2003. Carlos Cabanillas. I.E.S. Santiago Apóstol
carlos.cabanillas@edu.juntaextremadura.net